Η ωταλγία, κοινώς γνωστή ως πόνος στο αυτί, μπορεί να προκύψει από διάφορες αιτίες. Μπορεί να ταξινομηθεί ως πρωτοπαθής ωταλγία, όπου ο πόνος προέρχεται από το ίδιο το αυτί, ή δευτεροπαθής ωταλγία, όπου ο πόνος αντανακλά στο αυτί ενώ προέρχεται από άλλες περιοχές. Μία σημαντική αιτία δευτεροπαθούς ωταλγίας είναι οι διαταραχές στην κροταφογναθική άρθρωση, οι οποίες αφορούν τη σύνθετη αλληλεπίδραση μεταξύ των μυών, των συνδέσμων, των οστών και των νεύρων της γνάθου. Μάλιστα, υπάρχουν διάφοροι ανατομικοί, φυσιολογικοί και παθολογικοί μηχανισμοί που συμβάλλουν στην εκδήλωση πόνου στο αυτί λόγω δυσλειτουργίας της κροταφογναθικής άρθρωσης.

Ανατομία κροταφογναθικής άρθρωσης

Η κροταφογναθική άρθρωση συνδέει την κάτω γνάθο με το κροταφικό οστό του κρανίου. Αποτελείται από οστικά τμήματα, χόνδρο, μύες, δίσκους και συνδέσμους και είναι υπεύθυνη για τις κινήσεις της κάτω γνάθου προς τα εμπρός, πίσω και αριστερά-δεξιά. Οποιοδήποτε ζήτημα που παρεμποδίζει αυτό το σύνθετο σύστημα μυών, συνδέσμων, δίσκων και οστών να λειτουργήσει σωστά και συνεργικά, αποκαλείται διαταραχή κροταφογναθικής άρθρωσης. Κάθε διαταραχή στη συγκεκριμένη άρθρωση διαταράσσει το σύστημα της μάσησης, ενώ μπορεί να λάβει οξεία, υποτροπιάζουσα ή χρόνια μορφή. Πρόκειται ουσιαστικά για μυοσκελετική πάθηση που προκαλεί πλήθος δυσάρεστων συμπτωμάτων τα οποία δεν περιορίζονται μόνο στην ίδια τη γνάθο αλλά ενδέχεται να επεκταθούν ακόμα και στην περιοχή των αυτιών. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της γειτνίασης της αρθρώσεως με το αυτί, καθώς και της κοινής τους νεύρωσης.

Αιτίες διαταραχών στην κροταφογναθική άρθρωση

Οι αιτίες των διαταραχών της κροταφογναθικής άρθρωσης είναι πολυπαραγοντικές στις περισσότερες περιπτώσεις, με διάφορους προδιαθεσικούς παράγοντες να συνεισφέρουν στην εμφάνισή τους. Τραυματισμοί της άρθρωσης, όπως οι μικροτραυματισμοί που προκαλούνται από το σφίξιμο και το τρίξιμο των δοντιών, είναι κοινοί παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία της κροταφογναθικής άρθρωσης. Το άγχος αποτελεί επίσης σημαντικό προδιαθεσικό παράγοντα, καθώς μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στον ύπνο και αύξηση του νυχτερινού βρουξισμού. Ο βρουξισμός, ή το τρίξιμο των δοντιών κατά τη διάρκεια του ύπνου, θεωρείται ότι συνεισφέρει στην υπερβολική ενεργοποίηση των μυών της μάσησης και στην επιβάρυνση της άρθρωσης, αν και οι μελέτες δεν έχουν αποδείξει σαφώς τη σχέση αυτή. Ένας άλλος παράγοντας που έχει θεωρηθεί ως αιτία είναι ο τραυματισμός στην περιοχή του αυχένα, καθώς πολλοί ασθενείς αναφέρουν πόνο στους μύες και στις αρθρώσεις στην περιοχή της γνάθου μετά από τραυματισμό του αυχένα. Τέλος, η μετατόπιση του μεσάρθριου δίσκου της κροταφογναθικής άρθρωσης έχει θεωρηθεί ως πιθανή αιτία, ωστόσο μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού παρουσιάζει τη συγκεκριμένη μετατόπιση χωρίς να παραπονιέται για πόνο ή δυσλειτουργία.

Συμπτώματα διαταραχών κροταφογναθικής άρθρωσης

Οι ασθενείς με διαταραχές κροταφογναθικής άρθρωσης μπορεί να παρουσιάσουν μια σειρά συμπτωμάτων, όπως:

• Πόνος ή δυσφορία στο αυτί, λόγω της στενής ανατομικής σχέσης της άρθρωσης με τα αυτιά. Δεν αποκλείεται επίσης να εκδηλωθούν και εμβοές ή απώλεια ακοής, συμπτώματα τα οποία ωθούν τον ασθενή σε ωτορινολαρυγγολόγο.
• Πόνος ή ευαισθησία στη γνάθο.
• Κεφαλαλγία.
• Δυσκολία στη μάσηση ή στο άνοιγμα του στόματος και «κλείδωμα» της κάτω γνάθου.
• Ήχοι κλικ ή σπάσιμο στη γνάθο κατά το κλείσιμο του στόματος ή όταν ανοίγει το στόμα στο μέγιστο βαθμό.
• Εκδήλωση φθοράς, ευαισθησίας και ελαττωμένη λειτουργικότητα των δοντιών.

Δεδομένων των ποικίλων αιτιολογιών της ωταλγίας, είναι απαραίτητη μια ενδελεχής διαφορική διάγνωση. Ένας έμπειρος ιατρός θα πρέπει να αξιολογήσει τις διαταραχές στην κροταφογναθική άρθρωση ως πιθανή αιτία ωταλγίας, ειδικά εάν δεν υφίσταται κάποια πρωτοπαθής παθολογία του αυτιού. Ο Χειρουργός ΩΡΛ στην Αθήνα και την Ήπειρο, Dr. Πέτρος Λίτος, είναι σε θέση να αναγνωρίσει αν ο πόνος στο αυτί προέρχεται από κάποια παθολογία που εντοπίζεται στη συγκεκριμένη δομή ή όχι, προκειμένου να βρεθεί η βέλτιστη λύση για κάθε ασθενή.

Θεραπευτικές επιλογές διαταραχών στην κροταφογναθική άρθρωση

Η αρχική διαχείριση των διαταραχών στην κροταφογναθική άρθρωση συνήθως περιλαμβάνει συντηρητικά μέτρα, όπως:

• Εκπαίδευση και πρακτικές αυτοφροντίδας (π.χ. αποφυγή σκληρών τροφών, ασκήσεις γνάθου).
• Λήψη φαρμάκων όπως μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), μυοχαλαρωτικά και τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά.
• Φυσικοθεραπεία με έμφαση στις ασκήσεις της γνάθου που στοχεύουν στη βελτίωση της κινητικότητας, της αντοχής και του συντονισμού των μυών της γνάθου, καθώς και της χαλάρωσης των μυών μέσω μασάζ και εφαρμογής θερμότητας ή πάγου.
• Οδοντιατρικές συσκευές (π.χ. νάρθηκες βρουξισμού), οι οποίες βοηθούν στη μείωση της μυϊκής κόπωσης και των επιπτώσεων του σφιξίματος και τριξίματος των δοντιών.

Η ενημέρωση του ασθενούς σχετικά με την κατάστασή του και η εκπαίδευση σχετικά με την εφαρμογή πρακτικών ανακούφισης στο σπίτι μπορεί να επιφέρει σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων. Η ενημέρωση των ασθενών με τρόπο που να είναι κατανοητός ενισχύει τη συμμόρφωση τους στις θεραπευτικές οδηγίες και βελτιώνει τα θεραπευτικά αποτελέσματα. Σημαντικό κομμάτι της θεραπείας αποτελεί η ξεκούραση της άρθρωσης, με κατανάλωση μόνο μαλακών τροφών για 1-2 εβδομάδες και αποφυγή δραστηριοτήτων που επιβαρύνουν τους μύες της γνάθου, όπως το μάσημα τσίχλας. Η χαλάρωση των μυών μπορεί να επιτευχθεί με την αποφυγή του σφιξίματος των δοντιών, την αποφυγή υπερβολικού ανοίγματος του στόματος και την εφαρμογή ζεστού επιθέματος για 20 λεπτά. Συστήνεται επίσης η σωστή θέση ύπνου, η αποφυγή οδοντιατρικών παρεμβάσεων που επιβαρύνουν την άρθρωση, και η χρήση του τηλεφώνου με τρόπο που να μη δημιουργεί πίεση μεταξύ του λαιμού και της γνάθου.